Recordaantal verkiezingsvoorstellen in strijd met de rechtsstaat

In dit artikel:

De onafhankelijke Commissie Rechtsstatelijke toets verkiezingsprogramma’s, in opdracht van de Nederlandse orde van advocaten (NOvA), publiceerde op 20 oktober 2025 een analyse waaruit blijkt dat een recordaantal verkiezingsprogramma’s voor de Tweede Kamer voorstellen bevat die de rechtsstaat bedreigen of daar duidelijk mee in strijd zijn. De Commissie vergelijkt partijplannen met algemeen aanvaarde nationale en internationale juridische minimumnormen. Probleemvoorbeelden zijn onder meer het beperken van het demonstratierecht, het blokkeren van collectieve rechtszaken, het ter discussie stellen van internationale verdragen en voorstellen die de onafhankelijkheid van rechters aantasten.

Bij de beoordeling gebruikte de Commissie een stoplichtmethode: groen versterkt de rechtsstaat, geel vormt een risico en rood staat voor strijdigheid met rechtsstatelijke beginselen. PVV en Forum voor Democratie scoren de meeste rode vlaggen; ook JA21, BBB, SGP en VVD hebben veel alarmpunten. CDA, ChristenUnie, DENK, D66 en SP vertonen elk één onrechtsstatelijk voorstel. GroenLinks-PvdA, Partij voor de Dieren en Volt kregen geen rode vlaggen.

De Commissie signaleert een duidelijke opwaartse trend sinds 2012: het aantal programma’s met onrechtsstatelijke elementen groeit sterk, wat samenhangt met verharding en polarisatie van het politieke debat. Tegelijkertijd bevatten vrijwel alle partijen ook voorstellen die de rechtsstaat juist kunnen versterken.