Recordaantal partijprogramma's bevat voorstellen in strijd met rechtsstaat

In dit artikel:

Een onafhankelijke commissie, ingesteld door de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) en bestaande uit wetenschappers en advocaten, stelt vast dat een recordaantal partijprogramma’s voor de Tweede Kamerverkiezingen van 29 oktober voorstellen bevat die de rechtsstaat bedreigen of daarmee in strijd zijn. De teksten zijn getoetst aan algemeen aanvaarde nationale en internationale juridische minimumnormen. De voorzitter Elaine Mak waarschuwt dat veel voorstellen op belangrijke punten problematisch zijn; algemeen deken Sanne van Oers benadrukt dat de rechtsstaat niet vanzelfsprekend is en bescherming behoeft.

De commissie gebruikte een ‘stoplichtmethode’: groen voor versterking van de rechtsstaat, geel voor risicovolle plannen en rood voor voorstellen die strijdig zijn met rechtsstatelijke beginselen. Sinds 2012 is het aantal rode aanduidingen sterk gestegen: waar toen slechts twee programma’s rood scoorden, waren dat in 2023 tien van de achttien en in de toetsing van 2025 twaalf van de vijftien programma’s met minstens één rood voorstel — bij bijna tweederde zelfs meerdere rode punten.

Concrete voorbeelden van zorgpunten zijn het beperken van demonstratierechten, het afsluiten van toegang tot collectieve rechtsgangen en het ter discussie stellen van internationale verdragen of de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. Tegelijk bevat vrijwel elk programma ook maatregelen die de rechtsstaat kunnen versterken, wat de commissie als positief ziet.

Als vervolgmaatregel laat de NOvA voortaan ook het regeerprogramma door een onafhankelijke commissie toetsen om risico’s voor rechtsstatelijke waarborgen eerder en structureel zichtbaar te maken.