Innovatieve rechtspraakprojecten werken nog niet voor iedereen
In dit artikel:
Innovatieve projecten binnen de Nederlandse rechtspraak, zoals wijkrechtspraak en de regelrechter, zorgen voor een betere toegankelijkheid van het juridische systeem, blijkt uit een meta-analyse van twaalf eerder geëvalueerde pilots. Deze analyse, aangeboden aan demissionair staatssecretaris Teun Struycken, is uitgevoerd in opdracht van de Raad voor de Rechtspraak, die sinds 2016 werkt aan ‘maatschappelijk effectieve rechtspraak’ (MER). Het doel van deze aanpak is om procedures laagdrempeliger te maken en conflicten meer te richten op het oplossen van problemen dan op het louter juridisch toetsen.
De pilots variëren in focus: van het bevorderen van leefbaarheid in wijken, het omgaan met conflicten tussen burgers en overheid (zoals bijstandszaken), tot het beperken van complexiteit bij echtscheidingen en het aanpakken van huiselijk geweld en schuldenproblematiek. Voor deze veelzijdige inzet werkt de Rechtspraak samen met diverse instanties, aangezien veel kwesties meerdere levensdomeinen raken.
Uit het rapport blijkt dat zowel rechtzoekenden als professionals positief zijn over deze nieuwe werkwijzen. De projecten maken het mogelijk mensen met problemen sneller in contact te brengen met hulpverleners, zorgen voor snellere en eenvoudigere toegang tot rechterlijke procedures, beperken kosten en vergroten de kans op een duurzame oplossing van conflicten. Bovendien bereiken deze initiatieven vaker mensen die normaal gesproken minder snel de reguliere rechter weten te vinden.
Toch benadrukt onderzoeker Suzan Verberk dat het succes mede voortkomt uit specifieke kenmerken van de pilots: lage griffiekosten, vooraf selectie van zaken, voorrang bij behandeling, ruime zittingstijd en intensieve begeleiding door rechters. Dit maakt het lastig om deze werkwijzen routinematig in te voeren, aangezien niet alle zaken dergelijke aandacht kunnen krijgen.
Waar mogelijk worden succesvolle elementen nationaal geïmplementeerd. Zo zijn er inmiddels schuldenfunctionarissen actief bij alle rechtbanken en wordt dit jaar de tiende locatie voor wijkrechtspraak geopend. Voorzitter Henk Naves van de Rechtspraak onderstreept in zijn brief aan staatssecretaris Struycken het belang van voortdurende innovatie om de rechtspraak beter af te stemmen op de behoeften van de samenleving.