ENCJ neemt Verklaring van Riga aan om bedreigingen rechtsstaat aan te pakken
In dit artikel:
Het Europees Netwerk van Raden voor de rechtspraak (ENCJ) heeft op vrijdag de Verklaring van Riga aangenomen, waarin diverse bedreigingen voor de rechtsstaat in Europa worden benoemd. Deze bedreigingen omvatten politieke verschuivingen, maatschappelijke veranderingen, ontwikkelingen in het medialandschap en de impact van digitalisering. Tegelijkertijd werd de uitkomst gepresenteerd van een enquête onder meer dan 19.000 Europese rechters uit 32 landen, waaronder Moldavië en Oekraïne, over de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht.
De verklaring benadrukt dat raden voor de rechtspraak waakzaam moeten blijven om bedreigingen voor de rechterlijke onafhankelijkheid tijdig te signaleren. Daarnaast wordt aanbevolen om het maatschappelijk vertrouwen in de rechtspraak te vergroten door de rol en toegevoegde waarde van een onafhankelijke rechterlijke macht duidelijker uit te dragen. Soliditeit tussen Europese rechterlijke instanties wordt eveneens als essentieel beschouwd.
Uit de enquête blijkt dat hoewel rechters hun onafhankelijkheid over het algemeen positief waarderen, de eerder waargenomen verbetering sinds 2015 lijkt te stagneren, met in sommige landen zelfs een verslechtering. De spanningen tussen rechterlijke macht en andere staatsmachten zijn toegenomen, onder meer doordat rechterlijke uitspraken die regeringsbelangen tegenstaan, steeds vaker worden genegeerd. Ook publieke aanvallen op rechters, een lage beloning, hoge werkdruk en onvoldoende middelen vormen bedreigingen. Daarnaast ervaren rechters een groeiend gebrek aan respect vanuit regering en parlement en voelen zij ongepaste druk vanuit (sociale) media.
Specifiek in Nederland geven rechters hun onafhankelijkheid een hoog rapportcijfer (9 of hoger) en is er veel vertrouwen dat corruptie binnen de rechtspraak niet voorkomt. Toch is het respect vanuit regering en parlement fors afgenomen: waar in 2022 nog respectrecensies tussen 56 en 74 procent lagen, is dit nu gedaald naar respectievelijk 41 en 51 procent.
Het ENCJ roept nationale raden en bestuurders op om de enquêteresultaten te gebruiken om problemen te analyseren en aan te pakken, en de kwesties onder de aandacht te brengen bij andere staatsmachten die verantwoordelijk zijn voor wetgeving en financiële middelen. Het netwerk zet zich in voor het versterken en beschermen van de rechtsstaat en de rechterlijke onafhankelijkheid in Europa. Ook de Nederlandse Raad voor de rechtspraak heeft zich eerder uitgesproken voor versterking van deze onafhankelijkheid, bijvoorbeeld door een eigen begroting, betere benoemingsprocedures en verankering van haar positie in de Grondwet.