Blinde vlekken, black boxes en digital twins in de rechtspraktijk
In dit artikel:
Ivar Timmer, lector Legal Management & Technology en onderzoekscoördinator van het Legal Tech Lab aan de Hogeschool van Amsterdam, hield op 27 november 2025 zijn lectorale rede over de gevolgen van digitalisering en kunstmatige intelligentie voor de rechtspraktijk. Hij pleit voor een onderzoeksagenda die technologie inzet ter ondersteuning van juridische processen zonder de kwaliteit, rechtmatigheid en het publieke vertrouwen in de rechtsstaat te ondermijnen.
Timmer constateert dat digitale systemen onmisbaar zijn voor het beheren en toegankelijk maken van juridische informatie, maar dat veel juristen onvoldoende digitaal geletterd zijn en de gevolgen van systeemontwerp, algoritmes en gegevenshuishouding niet altijd overzien. Dat kan directe gevolgen hebben voor uitkomsten van procedures, controleerbaarheid van overheidsoptreden en vertrouwen — zoals pijnlijk zichtbaar werd bij de toeslagenaffaire, waar verkeerde toepassing van geautomatiseerde systemen ernstige schade veroorzaakte. Hij benadrukt dat rechtsvinding een hermeneutisch, interpretatief proces blijft; generatieve AI, die patronen leert maar geen echte wereldkennis of juridische afwegingen bezit, kan menselijke besluitvorming niet vervangen.
De adoptie van legal tech varieert sterk: commerciële kantoren experimenteren met eDiscovery en AI-tools, terwijl sociaalgerichte rechtsbijstand worstelt met werkdruk en beperkte middelen. Nieuwe aanbieders en AI-gedreven diensten bieden kansen voor toegang tot recht, maar brengen ook risico’s zoals overprocederen, perverse prikkels en extra werk door lage kwaliteit AI-uitvoer. Binnen organisaties remmen versnipperde informatie en gebrekkige processen consistente besluitvorming en risicomanagement.
Een kerntaak van het lectoraat is het “digitaal vertalen” van regelgeving — onder meer via digital twins — om uitvoerbaarheid, transparantie en simulatiemogelijkheden te verbeteren en afhankelijkheid van grote leveranciers te verkleinen. Initiatieven als de Leergemeenschap Digitale Vertalingen, het Legal Tech Lab en Tech in Legal verbinden praktijkonderzoek en onderwijs met publieke organisaties, met als leidraad het versterken van de democratische rechtsstaat.